Google

This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct

to make the world's books discoverablc onlinc.

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc

publishcr to a library and fmally to you.

Usage guidelines

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. Wc also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.

About Google Book Search

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb

at|http://books.qooqle.com/|

PATROLOGIiE

CURSUS COMPLETUS,

SKUBIBUOTHECA DNIVKRSAUS, INTEGRa, UNIFORMIS. COMMODA, (KCONOMICA,

OXraii SS. PATRU, DOCTORll SCRIPTORllOll ECCLESIASTICORll

SITB LATIRORCM, 8IVB 6RJEC0RUM,

QUl AB MYO APOSTOLICO AD TKMPORA CONCILU TR!DBNTINI {ANNO 1545) PRO LATINIS ST CONCIUI FLORENTINl (ANN. 1439) PRO GRjECIS FLORUBRUNT :

RECUSIO CHRONOLOGICA

OMNIUM QUiC; EISHTERE MONUMENTORUM CATHOLICifi: TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA

ECCLESIifi SifiCULA ET AMPLIUS,

JUIT4 KOITiniVBS 4CCIin4TIStlM4ft, IMTBR 8B CUMQUB NONMULLIS C0DICIIU8 MANU8CRIPTI8 COLLATAS, PEROUAM BILI6BM-

TBIl CA8TICATA ; Die8BRTAT10NI8U8, C0MMENTARII8 TARIISQUE LECT10NIBD8 CONTINBNTBR II.LU8TRATA ; OMNIhUB

OPKRiBHS POST AMPLI8BIMA8 BD1TI0NE8 QVM TR1BU8 N0TIS8IMI8 8iCCULI8 DBBBNTUR AB80LUTA8 DETECT18,

AUCTA; INDir.lBHB PART1CULARIRU8 ANALVTIC18, 8IN6UL08 8IVB T0M08, 81TB AUCT0RB8 ALICUJUS HOMKNTI

8UBSEQUENTIRU8, RONATA ; CAP1TULI8 INTRA IP8UM TRITUH RITB DISPOSITIS, NBCNON BT TITULIS SIN6U-

LaRUM PAGINARUM MARCINEM 8UPBRI0BEM RI8TINGUENT1BUS SUBIECTAMQUB MATBRUM SIGNIFICAN-

TIBU8, ADORNATA; OPERIBUS CUM DUR1I8, TUM APOCRTPHIS, ALIQUA TBRO AUCTORITATE IN

ORDINB AD TRADITIONRM ECCLBSUSTICAM P0LLBNTIBU8, AMPL1P1CATA ;

trCENTlS ET AMPLIUS LOCUPLBTATA INDICIBUS AUCTORUM 8ICUT BT OPERUM, ALPHABET1C18, CnRONOLOGIClS, STATI*

STICIS, 61NTHCTIC1S, ANaLTTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RBL1G10NI8 PUNCTUM DOGMATICUM, MORAI.E, LITUR- '

GICl'M, CANONICCM, D18C1PL1NARB, BISTORICUM, ET CUNCTA ALIA filNE ULLA EXCEPTIONE; SED PRiCSERTIH

DrOBUS 1NDICIBU8 IMMBNSIS BT 6ENERAL1BU8, ALTERO SCILICBT HERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID

NON SOLOH TAL18 TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNU8QU18QUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMISSO,

IN QUODI.IBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU C0N6P1CIATUR ; ALTERO SClUPTUUiE

SACRifi , EX QUO LECTORl COMPBHIRB SIT OBVIUM QUINAM PATRE8 ET IN QU1BU8

OPBROM 8U0RUM L0CI8 8INGUL0S 8IN6UL0RUM LIBRORUM SGRIPTURiB VBRSHS. A

PRIMO 6ENBSE09 USQUB AD N0VI8SIMUM AP0CALTPSI8, COMMENTATl 81NT.

BRITIO ACCURATISSIMA, CiBTERISQUE 0MNIBU8 PACILB ANTErONBNDl, 81 PERPBNDANTUR CHARaCTERUM NlTIDITAS,

CHABT^C QUAMTA8, 1NTB6R1TA8 TE1TU8, PERFBCTIO C0RRECT10NI8, OPBRUM RECU80RUM TUM TARIBTAB

TUM NUMERUS, PORMA VOLUMINUM PERQUAII COMMODA SIBIQUB IN TOTO PATROLOGIA DECURSU C0N8TANTBR

SIMIL18, PRETIl B11GU1TA8, PRiBSERTlMQUR 18TA COLLECTIO UNA, METUODICA BT CHRONOLOGICA,

AKICENTORUM FRAGMBNTORUM 01'USCULORUMQUE UACTENUS HIC ILLIC 8PAR80HUM,

PRIMUM AUTEM IN N08TRA BIBLIOTHBCA, Bl 0PBRIBU8 BT M88. AD OMNES

iBTATBS, L0G08, LIN6UA8 F0RMA6QUE PERT1NENTIBU8 , COADUNATORUM-

SERIES LATINA PRIOR,

m QUA PRODEUNT PATRES. DOCTORES SCRIPTORBSQUE ECCLESIiE LATLN/

A TERTULLIANO AD INNOCENTIUM 111 :

ACCURANTE J.-P. MIGNE,

BlliHoihccaB elcrl anlTcriiie ,

SIVK CURSUUM COMPLBTORUM IN SINGULOS SCIENTLE ECCLESUSTICA RAMOS EDITORB.

VATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS CCCLBSIJB, IN DUA8 PARTES DIVIDITUR, ALIA NBMPB LATINA, ALIA CRiCCO-LATINA.

LATINA, lAM PBNITUB EXARATA, QUOAD PRIMAM SERIEM VIGINTI-QUINQUB ET DUCBNTIS VOLUMINIBUS NDLE SUA

Ā«TAT, MOXVE POST PERACTOS INDICES 8TABIT, AC QUINQUE-VIGINTI-CENTUM BT MILLB FRANCIS VENIT. GR^CA

DUPLICI EDITIONE TTPfS MANDATA EST. PRIOR CRiECUM TEXTUM UNA CUM VBRSIONE LATINA LATERALIS AMPLE-

CTITIR, ET AD NOXEM ET CENTlll VOLUMINA PERVENIT, 8ED SINE INDICIBUS ; POSTERIOR AUTKM HANC VtHSIONBM

TANTUM BXBIBET, IbEOQUE INTRA QUINQUE ET QUINQUAGINTA VOLUMINA RETINBTUR. UTRAQUE VIGKSIMA QUARTA

DIE DECKMBHIS1860 OMNINO APPARUBRAT. Ā«NUMQUODQUB VOLUMBN GRiBCO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQLE MEBE

LATINUM QUINQUB PRANCIS BOLUNMODO BMITUR : UTROBIQUB VERO, UT PRBTII OUJUS BENEFICIO FRUaTUB EM-

PTOR, COLLBCTIONEM INTEGRAM, 8IVB GRiBCAH 5IVB LATINAM, 526 VOLUMINIRUS PBO AMPLIORI EDITIONE BT XJl

PRO MINORI AB8QUB INDICIBU8 C0N8TANTEM, COMPARET NECE8SE ERIT; 8ECU8 ENIM CUJUSQUB V0LUM1NI8 |^""-Ā»-

TUDINEM NECNON ET DIFFICULTATKS VARIA PRBTIA JEQUABUNT. ATTAMEN, 81 QUI8 EMAT INTEGRB ET SEOMIH

COLLECTIONEH GRjECO-LATINAH, VEL EAMDEM E!; ^^COLATItJB YERSAVt TUM QUODQUE VOLUMEN PRO NOVEM VtL

PRO 8EX FRANCI8 OBTINEBIT. l8TiE CONDITIONES SERtE^l^S PtTROLOStiS JIONDli^ eiCUGIS APPLICANTUB.

ā€¢ * Ā» -

PATROLOGIM, LATIN-JE TOMUS CL

ā–  ā–  - - - ā€¢ ' -

BEATUS FLACCUS ALBINUS seu ā€¢ALGOfPftS.

EXCUDEBATUR KT VENIT APUD J.-P. MIGNE. EDITOREM, ,,^,^^^^ IN VIA DICTA n-AllROISIC, OLIM PROPE PORTAM LUTETIifi PAIilSIORUM VULGO ^ fciVFfiH NOMINATAM, SEU PETITMOyTROVCE, NUNC VERO INTRA MUENIA PARISINA.

1863

KI6

IĀ» AVIS IMPOKTANT.

r' \ D'apr^s une dK^slois pFOvideniielles qui rSgissenl 1e mondey rarement les oeuvres auniessus de Tordinaire se fiont ^ ' agns conlradictions plas oa moins rorles el uombrenses. Les Ateliers Catholiques ne ponvaient gu^re ^chaDner h cĀ»

cachet divin de leur utilit6. Tantdt on a m& Inir existence ou leur importaDce; lautdtun a dit qu'ils

' " ' "ā€¢ ... . .. is qui en soricni

'aucune prudenc** e du Clerg^ sera terminde en ses 2,000 volumes ih-i". Le passi^ paraU un sAr garont de ravenir, pource au'li y a h espdVeron a craindre. Cepcndant, parmi les calomnies auxquelles ilsse sont irouv^s en bulte, il en est deux qui ont 6il' ronli- oaellemeut r6p6l6es, parce qu'6tanl plus capUales, leur effet entralnait plus de coDscquences. i)e peliis ei ienarrs concurrents se sont donc acharu6s, par leur correspondance ou leurs voyageurs, ii r^p^ier partout que nos Kuilions ^laicnt mal corrigees et mal imprim^es. Ne pouvant altaquer le fond des Ouvrages, qui, pour la plupari, no soni que ies cbefs-d^o^uvre du Catholicisme reconnus pour tels dans tousles temps ct dans tous les pays, 11 fallait biou se rejeier sur la forme daus ce qu'elle a de plus serieux , la correction et rimpression ; en eiTet , les chers-du^uvre m6me n*auraient qu'une domi-valear, si le lexte en dtait inexactou iilisible.

II esl tr^s-vrai que, dans le principe, un succ^s inoul daus ies fasles de la Typograpbie ayanl force rEdileur de reconriraux mScaniques, afln de marcher plus rapidement etde donner les ouvrages h moindre prix, qualre voiuines

des ouvrages d'une telle nalure, est parfaitement convenable sous tous les rapports. Quant a la correction , il est de fait qu*elle M'a jamais M port^e si loin dans aucune ^dition aucienne ou contemporaine. Etcommeut en seraii-il aulrement, apres toutes les peines el toules les d^penses que nous subissous pour arriver k purger nos ^preuves dc foutes fauies? L'habitude, o.u typographie, mSme daos les meilleures maisons, est de ne comger que deux ^preuves et d'en conferer une iroisi^me avec la seconde, sans avoir preparS en rien le manuscritde 1 auleur. ā€¢

Dans les Alcliers Cathotiques la difference cst presque incommensurable. Au moyen de corrccteurs blanchis soiis \'i harnais et doni le coup d ceil typographique est sans pili^ pour les fautes. on conimencc par preparcr la copie d*un bout h raulre sanv Mi eicepter un seul mot. On lit ensuite en premi^re (^preuve avec U copie aiiisi prepar6e. On lit en seconde de la m^,me mani&re, mais en collationnant avec la preniifere. On fail la m^me chose en tierce, en rolia- fionnant avec la seconde. On agit de m^me en quarie, en collalionnaui avec la tierce. On renouvelle la m^me opi^.- ration en quiute, eu collaiionnant avec la quarie. Ces collationueinenls ont pour but dc voir si aucune des fautcs

ā€¢ ā€¢ ā€¢ " . _ Ā«ā–  ā– > l__ _^___..^.._^ _.._ 1_ ____...A J__ Jt _^....__ _ā€¢ . Jl_1.___ ' Ā« Ā«ā–  ā€¢ā–  1 ā€¢ 4

Aussi y a l il k Montrougedes correcteurs de loutes les nations et en plus grand nombre que dans vlngi-iinq impriraeries de Paris r^unies ! Aussi encore, la correciion y coQle-l-elle nulant que la composiiion, tandis qii'ai:leurs elle oe co6te que lc dixi^me ! Aussi enlin, bien que rassertion puisse parailre lemeraire, rexactilude obieniie par lanl de frais et de soius, fait-elle que la pluparl des Kdilions des Atetien CuUiotiques iaissent bien loin derriere ollcs cell^s mi^me des c^lebics B6n^dictins Mabillun cl Moutfaucon el des c61ebres Jesuiles Pelau et Sirmond. 0"^ l*<Ā»* compare, en elTet. nMmporte quelles feuilles de leurs editions avcc cellcs dcs ndlres qui leur corresponoent, en groc eonime en latin, ou se (J ivaincra qiie riuvraiscmblablc esl une r^alite.

IVailieurSy ces savants cminenls, plus prdoecupes du sens des texles que de la partie typographique ol nVtanf i)oint correcteurs de professiou, lisaieni, non ce que porlaient les dprcuves, mais ce qui devait s*y trouver, leiir naute iutelligeuce suppieant aux fautes de redilion. De plus Icn Bi';uedictinSp comme les J^'iites, opdraicnt prpsquu toujoiirs sur des nianuscrits, cause perp6luelle de la multiplicit6 des fautes, pendaut que les Atelters CutliotiqueSy donl le propre esi surtout dc ressuscitor la Tradition, u'operent le plus souvent que sur des iniprimcs.

Le R. V. I)e Buch, J^suite Ik>llandisle de Bruxellcs, nous ecrivait.Ā«il y a quelqiie tomps, n'avoir pu trouver en Uix*huit mois d'6tude, wie seule faute dai>s notre Patrologie latine. M. Denziuger, (irofesseur de Th6ologie a rUui- vcrsit^ de Wurzbourg, et M. Ueissmann, Yioaire (i^n6ral de la ni^mc ville, nous mandaicnt, k la date du 11) juillct, n'avoir pu dgalement surprendre une seule [aute, soit dans le latin soit dans lc grec de notre double Patroloqie. Enlin, ie savant P. Pitra, Benedictin de Solesine, ct M. Bonetly, directeur des Annales de philosophie chr6lienne^ niis au d^li de nous couvaiucre d'une seule erreur l>pograpliique, ont M lorces d'avoucr quo nous n'avions pas irop pri^sume de notre parfaite correciion. Daiis le Cierge se trouveut de bons latiuisles et de bons heilenisles, et, ce qui est pliis rare, des hoinmos ir&s-positifs^et tr^s-pratiques, ch bien ! nous leur prometions une priine de !^5 cenlimcs pur chuque faute qu'ils decouvriront dans u'iinporte lequel de i:os volumes, siirtoul djns les grecs.

est

uuiverselle de ses iunouibrables clich^s. Ainsicliacun de ses voliimes, au fur ot k niesure qu'il les remel sous presso, ^st corrig^ mot pour m(Ā»t dun bout ^ Tautre. Quarante hommes y sont ou y seroiit occupes pendant 10 ans, et uuc somine qui ne saurait Stre moindre d'un demi-miUion de francs est consacrce h cei important contrdle. De ceti ihani^re, les Pubiicatious des Ateliers Calhotiques, qui deja se distiu^uaieut cnlre toutes par la sup6riorit6 dc leur correciiou, n'aurontde rivales, sous ce rapport, dans aucun temps ni daus aucun pays; car quel est reditcur qiii pourrait ct voudrait se livrer Ai^RES COUP k des travaux si gigantesques ot d*un prix si exorbitant? II taii certes dire bien p^o^tre d*uuft vocation divine k cetetfet, pimr ne reculer ni devant la peine ni devant la depeii>Ā«\ aurtnut lorsquo TEurope savante proclame que jamais voiumes n'ont ei6 ddit^s avec laut d'exactilude que ccux Ā«lc

oar des Grecs, le Latiu et le Fray^s ^aj^ les*premiers ccrieeteiirs do la capUale en cos langues. Noiis avons la coniO'4iiOri'de-p<^uv6ir thiir i-ei atis pr bis iifi

fl'ixioas suivantes : EnGn, nolrc exemple a t:ni pr

crainte de se noyer dans ces abtines sans fond et sans rives; mais on a lini par se nsquer a nous Imiier. Bion pliis.

sous notre impulsion, d'autres Editeurs se preparent au Bultaire universel, aux D^cisions dc toutos los Congr^ifations, i* une Bioqraphie ei k une Uisloire g^n^rale, etc, etc. Malheureusement, la plupart des editions dt^ja failes oa qui se fout, sont sans autorite, parce qu'elle> sonl^ .sans exactitnde; (a correction somble en avoir ^i^ faUe par dos aveugle^, ā– 0'i qu*on u'en ait pas senti la gravite, soit qu'on ail recul6 devant lesfrais; mais patiencc! une roppoduciiou Correcte surgira bient6t, ne fiV.-cc qu'ii la lumiiic des 6Ā«oIes qui se sont faitesouqui se feront encoie.

TRADITIO CATHOLICA

SMCULUM IX, ANNUS 804.

B. FLACCI ALBINI

seu

ALCUINI

9

ABOATIS ET CABOLI MAGNI IMPERATORIS MAGISTRI,

OPERA OMNIA,

JUXTA EDITIONBH ILLUSTRISSmi BT RBVERBNDIS6IMI D. FROBENIl.^BBATIS SANCTI EMIIKRAI3I RATISBONENSIS, NOYISSIMB AD PRELUM BEYOCATA BT YARIIS UONUMBNTIS AUCTA ;

ACCURANTE ET DENUO RECOGNOSCENTE J.-P. MIGNE,

BlbllothecĀ» Cleri nnlTerMae,

5ITK CURSUUH COMPLBTORUM IN SINGULOS SCIBNTIA ECCLBSIASTICiS RAMOS BDITORB.

TOMUS SECUNDUS.

TRNKUNT 2 V4ILUMINA 15 FRANCiriGrALLIClS: : ā€¢' -;

ā€¢ Ā», *ā–  Ā« ā€¢ -

ā€¢ ā€¢

ā€¢^--ā€¢ā€¢* ā€¢ā€¢ ;Ā«.

- V j -

i^ ā–  w

EXCUDKBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNK EDITOREM,

IK ViA DICTA DAMBOfSE, OLIM i^UOFI:: POIMAM LUTKTIiE PAIUSIORUM VULGO DENFEa

MOMINATAM, SEL PETIT-MOyTROVCE, NUNC VEKO INTRA MOENIA PAKISINA.

\m

TRADITIO CATHOLICA.

SjECULUM IX, ANNUS 804.

ELENCHUS

OPBRinil QUiE m HOC TOLUHIIIB CB COHTIinSlfTUR.

B. FLACCUS ALBINUS, seu ALCUINUS.

OpERUX PARS TERTIA. ā€” OpUSCVLA D06HATICA* coK 9

Opusculum primum. ā€” De Fide sincUft et in- dividuae Trinilalis, ad glorlosum imj^. Caro- lam M:i<!num, libri Ircs. 9

H. ^ Libcllus de Processione Spirilus sancli, ad eumdem. .63

111. ā€” S<'ripta eontra Fflicem QrgellUaauai et Elipandum Toletanum. 85

Frobenii et Enhueber Disserialiones de hwresi Elipandi et Felieis. 305-537

Operum pars qoarta. ā€” Oi^p. LiTiiAiacA.BT &ia-

RALIA. 459

Opuseulum prtmicm. ā€” Liber Sacramentorum. i45 I. ā€” De Psalmoram usu liJier, cum variis For- roulis ad resquotidianas accommodatis. 465

III. ā€” Officia per Ferias, seu Psalmi secundum dies hebdomadae singulos quibus in Ecclesia cantantur, dispositi, cum Orationibus, Hyro- nis, Confessionibus et Lilaniis. ' 509

IV. ā€” Dc Baptismi Cxrerooniis. 61! Y. ā€” De Virtiitibiis et ViUis iiber. 613

VI. ā€” De Animae ratioiie liber ad Eulaliaro virginero. 639

VII. ā€” De Confessione Peccaioruro, ad pue-

ros S. Martini. 649

Operum pars QUiiNTA. ā€” Opp. Hagiographica. . 655

Opusculum primum. ā€” De Vita S. Martini Tu-

roiiensis. 657

II. ā€” Vita S. Vedasii episcopi Atrebalentis. 663 Hl. ā€” Viia B. Richardi presbyteri. 681

IV.ā€” Vita S. Willibrurdi Trajeciensis episcopi. 690

lOOS

Poema de Ponlificibut ei Saiictis Eboraceiisis Ecclesbe. 8ii

OpBRUtf PARfi filFTIMA. ā€” OPF. DIDASCALICA. 847

Opusculum primum. ā€” Gramhatica. 849^

H. ā€” De Oriliograpliia. 90i

III. ā€” Dialogus de Rhetorica et Virtutibus. 91&

IV. ā€” De Dialeciica. 949

V. ā€” Pippini regalis et nobilissimi juvenis Dis- putatio cuiii Albino scholastico. 075

VI. ā€” De Cursu el Saltu Luiiae ac Bisseito. 97^

Operum pars octava. ^ Opp. dobia. iOOI

Joanm Mabilhnii Dliquiiiiio dĀ§ anti^Uate ei

axicton Confessionis fidei sequentis. Albini Confessio fidei. iOi7

Dispuiatio piierorum per Interrogalionos ct

Responsiones. 1097

Propositioiies Alcuini doctoris ad acuendos

juvciies. 1143

Scripla alia nonnulla Alcuino dubilanier ascri-

pta. 110!

OpERUM PAR8 irONA. ā€” OPP. 8UPP0SITA. 1169

De DiTinis Offieiis Kber. 1 173

Amalarii archiep. Trevirensit Epistola ad Ca-

roluni Magnura de Gcremouiis Baptismi.

(AemfKtlur Lector tomo hujusce Patrologiae

xcix). mi

Ejusdem Amalarii Versus. Ii87

'Adsonis abbatis Dervensis Libcllus de Anti- christo. * li89

Homiliae quatuor B. Alcuino suppositas. 1207

Ad Opbra B. Alcuiki Appemdiges.

1313.1359 1559

Opbrum pars 8EXTA. ā€” Carmina. 733

Preces nocturnae. 726, . ^pi>tf 1Ā« variae dogroAiicae ad pleiiiorem Ado-

Inscripliones sacri CodiĀ£i8% ā€¢ :ā€¢ā€¢: :ā€¢ā€¢/: f: /ā€¢.727: t rPl*;"*Ā»Ā»Ā»"" historiam pertineuies. Hi^toriae variae Veteris.uMrt^tcalfltaeiifi:- ā€¢ * 7SS* * Nptitia ecclesiarum urbis Romae. Inscriptioiies variae ecclesiarum *' '

piilcrorum, etc, (^Ck^ . Adhoriationes, seu ^c^su^.iQOcales.''* ^** ' 1l6 Inscriptioiies {arioVtim locorum. 777

Versus ad varios.* 778

EpiUphia. 799

E^igraflnrotia et iEnigmata. 802

im, altarium, sc- >U^aĀ«iĀ»r>^agni regis Maccdonuro et Dindimi

c :%->^-*: \/*}5&:/: :rcg*i^^ffSĀ°>an^ruin ^^ Philosophia per lit-

teras Collatio. Libellas sacrarum Precuro. Annales, ui videtur, Alcuini. Elogiuro historicaro B. Alcuini.

Indices Rerum.

1566 1384 1415 1415

1443

Parisiis. ^ Ex Typis L-P. MIGNE.

BEJliTI FLAGGI ALBUn

SEU

ALCUINI

CAROLI MAGNI HAGISTRI

OPERIl PIKS TERTIA.

OPUSGdA D06IATIGA.

OPUSCULUM PRIMUM.

DE FIDE SANCTiE ET INDIVIDUiE TRINITATIS

AD GLORIOSUM IMPERATOREM CAROLUM MAGNUM DEO DEYOTUM

LIBRI TRES.

701-702 MOl^ITUM PRiOVlUM. A

Scripsit Alcuinus praesens opusculum in roona- sterio Turonensi, circa flnem viiae suae,et eo quidem tempore, prout ipsemet in epistola sua dedicatoria ad Carolum imperatorem signiflcat, < quo gentes, quas prioribus beilicus labor temporibus sibi sub- dere oon potuit, voluntaria subjeciione i veniebant : et quo Ā« celeiierrimus cdnventus, (yio sacerdotes Dei et populi praedicatores tihristiani m unum imperiali pnecepto conveniebant, i ceiebratus fuit : qux intel- ligenda esse exislimo de anno 802. Annales enim ik>isiacenses apud Bouquet, tom. V Script. Rer. GaU. et Franc. pag. 80, ad hunc annum ita habent: 1 Mense ociobri congregavit (Garolus imp.) univer- salem synodum in Aquis, et ibi fecit episcopis, pres- byteris et diaconibus reiegi universos canones, quos francta synodus recepit et decrcta pontificum; et pleniter jussil ea tradi coram ā€¢omnibus episcopis, presbyteris et diaconibus. Similiter in ipsa synodo congregavit universos abt>ates et monachos, qui ibi B aderantf eic. i ciyus synodi ad eumdem qiUK|ue an- num menlionem facit Breve Chronicon anno Christi SlOcompositum apudeumdem Bouquel, I. cit. pag. S9, et apud Chesnium, tom. lil Script. Franc. p. Ii5 Ā«. Eodem etiam anno gentes maxime Saxones, per triginta annos Carolo repugnantes, de subjectione 8ua cum eodem imperatore paciscebantur , donec taudem anno sequenti 805 pax utrinque ita consti- tota est, ut Francorum et Saxonum

PopQliis deret coDcorditer unos,

Ae semper regl pareus aequaliter uiii b.

Nullus dubito quin opusculum hocce ad Carolum missum, ab eodem rege PatriiMis in conciiio congre-

Stis ad Alcuini votum propositum atque coinmen- tum fuerit. Certe deinceps a viris iilius aetatis cele- brioribus probatum laud?.tumque fuit. Teganus siqui- dem, idero,credo, qui Ludovici Pii imperatoris Vitam scripsit, ad Haltonem, scu iiettonem Basileensem, u( videtur,episcopumhocAicuiniopusculum dono misit, n dignumquc oensuit, Ā«quoille epiiĀ»copus sanclum suum iogeniuiii exerceret. Ideo, inciuit, istud volumen vobis trausroisi, quod saiictus Alcuinus summusscholasticut ex variis libris sancti Augustini congregavit in unum, quod peritissiino ac nobilissimo imperalori Carolo iradidit, sicut maxima necessitas est niortaiium, de

* Yid. etiam Baluzius iu noUs ad Capitularia, tom. n, pag. 1059.

>> Poeta Saxo ad annum 805 apud Bouauel, loc. cit. pag. 167. *^ ^

Patbol* CI

divina Natura ac de Essentia, de aetema Gignentia Dei Patris, de aetema Nativitate Filii Dei, de aetama Processione Soiritus sancti, de Incamatione Jesu Christi Filii Dei , quomodo sit unus Deus Tri- nus, et Trinus Unus, sicut vera fldes credere ju- bet, etc. I Ita scribit Teganus in epistola ad Uat- tonem a D. Martene edita, tom. I Ampl. Coilect. pag. 84. iOneas quoque Parisiensis episcopus, qui Ca- rolo Calvo imperante flomit, in libro adversus Grae- cos plura ex noc Aicuini scripto refert testimonia, prout videre est in eodem libro a cap. 79 usque ad cap. 89 apud D. d*Acherium Spicil. tom. I novae edit.. pag. 150etI51.

Euimvero praesens opusculum theologiae, quae illo aevo obtinuit, quasi systema quoddam est ac com- pendium, sanam prorsus nuliisque erroribus con- spersam doctrinain complectens, atque hinc tan-

2uam iiber classicus tam in docendo quam in prae- icando maximae utiiitatis esse censebatur. Qua- propter haud mirum est quod idem liber, postquam ex commendatione sapientissiroi iroperatoris, Patrum oonciiii Aquisgranensis , Tegani, iĀ£neae Parisiensis, aliorumque innotuit, avide expetitus, ac muitoties descriptus fuerit, atuuc etiamnuro Iiodie in oronibut vetustioribus bii)liothecis ejus exempla serventur. Neque vero illa operis aestimatio recentioril)iis tem- porilNis eviluit, sed inventa feliciter arte typogra- phica variis formis nunc seorsim, nunc cum aliit oolIectionilMis pul)iica luce donari merait. Et priroo quidem, qnantum comperire potoimus, prodiit in Uomiiiario doctoram, Basileae per Nicolaum K^ler anno li98, x Nonas Augusti impresso, unde difle- rentes lectiones somma fide et prolixa industria ool* legit, et nobiscum oommunicavit vir humanisAimus * D. Cbristianus Frid. Temieras Augu&to regi Daniat a secretis epistolis. Posthac in alia Homiliarla Pa* tram, saepius saec xvi impressa, migravit. Inler soĀ» paratas vero editiones antiquissima, quam scimus, 703 AC plane rarissima est, quae anno 1509 in cĀ»- leberrimo et aotiquissimo' monasterio Ottoburano 0. S. Ben. excusa est tanquam prirouro oflicinae ty- pographicae a reverendissiroo D. Leonardo abbato erecte, specimen : ad cujus calcem iocutet annus impressionis notantur his verbis : Impreuum eH praieni Optueulum in Uuinpurrha monaUerio SS.

Ā« Titulus : Liber Levte Alcuini : de fide $ancta ei individuw Trinitatis^ ad fiorioium imperatonm (*a- rolum Deoque devotum mtitus ac uriptusĀ»

%v

^

11

B. F. ALBINI SEU ALCUINI OPERUM PARS IIL

4^

MM. Alexandri et Thcodori, Ord. S. Ben. anno mdix A prodcssc : proindc delur a Deo cieclis polestas el

Kal. Sept. Epistolam, (]uam pra^audatus domnus abbas Opusculo prxfixit, ad poslcros cjusdcm mo- nasterii direclam referl celeherrimus D. Schelhor- niiiS in Auiocnitalihus llisl. Eccles. el litler. tom. II, pag. 603. Hxc cdilio nurjc adco rara est, ut neque in pnvfato monaslerio, neque alihi a nohis reperiri poiuerit. Restat nihilomimis eliamnum Oltobune codex ms., ad cujus fidcm idem Opusculum expres- sum fuil, et quein ad manus liahuimus. Altera ve- lusta ac separala edilio prodiit Argcntorati apud Pe- trum Schcfer, et Joannem Apronianum socios, Ka- iendis Martiis 1550, in-8<'. Editor in commeiuhtiio- nem Opusculi hxc verba titulo adjecit : Siint in liis libris pleraqne certo et clare definita, qucp lioc polissi- mum sivculo non siuc fidei contumelia in dubium i'o- caniur. Hanc similiter editionem pro annotandis leciionil)ns variantihus ad manus hahui beneQcio viri bono reipuhtic^e lillerari.i^ nati atque anlea laudati

sapienlia : potcstas, ut superbos opprimat, et defen- dat ab improhis humiles; sapientia, ut regat et doceut pia soUiciludine suhjectos. His duohus, sancte imperator, munerihus divina vestram inconiparahi- liter suhtilitatem [Ms., suhiimitalem], ejus<lcm no- nanis ct numinis anlecessorihus gratia superexalta- vit et honoravit, terrorem polenliae veslnc super omnes undique gentes immittens, ut voluntaria suh- jcctione ad vos veniant, quos prioribus hellicus la- bor f^mporihus sihi suhdere noii potuil. Quid igi- tur? Quid agendum est vestrae Dco devotissimai sol- licitudini tempore sercnitalis et pacis, quo mili- taris laboris cingulo soiuto totus paciGca quiele po- pulus concurrere festinat ad vestrne jussionis edi-

D. Schelhornii, in cuius bibiiotheca eadem servatur : R ^,,.^ ā€¢ ,^ ,ā€ž.. ā€ž .Ā« Ā»i ._ .-Ā«.r^/ i ā€¢ i

qui etiam vir clarissiinus aham separaUim editionem ^ ^^"ā„¢Ā» mtentusque ante thronum gratiai [4/., glorue]

cum Commentario Luc;b Lossii Francofurli anno 1554 in-S", curatam refert, lihr. iBihi. Lat.pag. 136. In Bihliotheca tamen Thuanea eidcm editioni annus 15.55 ; commentarius vero Leonardo Lessio ( qui tamen eo anno vixlucem aspexit),ascrihitur. Terliam demum ejlilioneni horum lihrorum, quaj vetusliori- bus ac rarioribus accenseri meretur, coinmunicatam babuimus ex Idbliotheca locupletissima Electorali Monacensi, a viro pnestantissimo D. Felice Oefelio, ejusilem hibliothecie curatore summe industrio, magnique apud lilteratos nomiuis ac merili. Pro- diil illa Constantise ex typographia Nicolai Kalt anno 159G sub hoc titulo : i)e Sanctissima Trinitate UifeUus admodum reverendi Patris Fr. Alcuini Albini, abbatis quondam sancti Martini Turonensis : ad sere- nissimum ac potentissimum regem ac imperatorem

vestnc consistere, exspectans quid, cui persomr, vestra auctoritas prxciperc velit, nisi etiam 704 omni dignitati justa decernere, rala priecipere, san- cta admonere, ut quisque laetus cum perpctu;Ti salu- lis pra?cepto domum redeat? Ne vero meai in Do- mino devoiionis studium otio torpens, vestro in prxdicaiione calholicce Odei deesset adjutorio, di- rexi sanctissimce auctoritati vestraj de fide sanctai et individux Trinitatis, sub specie manualis lihelli, sermonem, ut divinx laus et fides sapientiae sapien- tissimi horainum probaretur judicio. Nec vidclicet alio quoiibet vestrĀ» imperialis majcstatis niunere digniorem existimaham sapientiam ; iiec alium

augustum Carotum Magnum. Repertns primum et -^"-'-^' ^^.o*Ā«Ā»Ā«wĀ«Ā«t oĀ«p.^u..a.u , .,co a descriptus e vetusto codice, in celeberrimo virorum ^ qucmliLet lam excelienti doiio m accipiendo s

a^que

divino cultui mancipatorum ccennbio Au(jiaj divitis ^ &i^mim putabam, dum principem populi Christiani

nuncttpato, ac nunc demum industria Mcolai Kult ttjpis divulgatus, Epistola dedicatoria editoris directa cst ad rev.t nob. ac magnificum dominum D. Joannem Geortjium ab Jlalwil, ecclesice catliedralis Constantien- sis dccanum et canunicum.

ClarisSinms Andreas Quercctanus hos lihros ope veterum recentiorumque exemplarium correctos, alque invocationc SS. Tiinitatis, et Symhoio (idei auctos edidit pag. 701 et seqq. Nobis huic ultima; editioni magis emaculandae, pr^ter varias editiones velustiores mox recensitas, suhsidlo fuere codiccs r.iss. veiuslissimi, duo quidem bibliothecx nostne >. lumincrami ; quatuor alii bibiiothecx scilicet Au- ::"sLe Viniiohonensis ; illustris capituli cathedralis t risingensis, celeberrimi monasterii Tegernseensis , ac deuium ii.clyta; canoniai Beyerbergeiisis. Alias oin e eniendatioiies accepimus a viro cl. D. Cate-

cuncta scire et prxdicare quae Deo placeant necesso esse, nutissimum est. Neque enim quemquam mngis decet vel meliora nosse, vel plura, quam imperalo- rem, cujusdoctrinaomnihusprodessedehet suhjeclis. Non quo, imperalor invicte et sapientissime, ac re- fulgens rector, aliquid scientiaj vestrie fidei catho- licai incognitum esse, vei minus exploratum cogita- rem : sed ul mei nominis, quo a quibusdam ma- gister (licet non merito) vocor, ofliciura ostcnderem*; fcec non ut convincerem eos, qui minus ulile existi- roahant , vestrani nohiiissimam intentionem dia- lecticse disciplinse discere velle raiiones, quas pater [Ms., beatus] Augustinus in libris de sancta Trinitate

liiiol Beueiiictinae congr. Lolharingiae sodale, e apprime necessarias esse putavit, dum profundissi- co :d. mss. San-Vittoniano, et S. Michaehs dioecesis D J^v ^^ ^Ā« Ā«,.Ā«.... .- . .

mas de sancta Trinitate quaestiones, non nisi cate-

goriarura subtilitate [Ms., subiimilate] explanari

posse probavit. Quod etiam in ante nomiiiato cjus-

Vir luuensis adnotatas ; alias denique ex cditione Uasileeiisi anni 1498 multa industria descriptas a viro clarissimo D. Christ. Frid. Temlero superius laiidato. Ea eigo quai in editione D. Quercetani deerant, ex liisce codiclbus suppleta, nec non variaii- tes lectiones qua^ aduotari nicrebantur, uncinis ia- ciusa texlui inseri curavimus.

EPiSTOLA NUNCUPATORIA.

Domino glorioso Carolo imperatori augustissimo atque christianissimo humilis levita Alcuinus, iu Domino Deo praesentis prosperitatis ac perpetuae heatiludinis salutem.

Dum dignius imperialis a Deo ordinata ad nihil a^iud oxaltata esse videtur, nisi populo processe et

dem Patris opusculo pius et devotus inquisiior f/cile inveniet, si philosophiaĀ» cognitionem in disccndo habere non negligit. Haec omnia devota inentis acio considerans, tempore celeberrimi conventus, quo sacerdotes Dei et populi pra^dicatores Christiani in unum imperiali praecepto conveniunt, non ignava (ut reor) opum pondera in rattone catbolicx fidei, Testrae excellentissimae auctoritati attuii,si Dominus, qui voluntatem dicendi dederat, spiritu gratix cor (ut de ejus confido misericordia) in agnitione veri- tatis illuminavit. Ncc aliquid mca invenire valuit

Ā«5 DOGMATICA. ā€” DE HDE S.

devotio, quid liberius aflforret, nec quid regalem benevoleotiam gralius accepisse putarem. Quid ex- inde eiDcere sit ralum [Mss. Quid cxinde eflicerem, omisio sit ratum], vestrae probationis exspcctat [MĀ«., spectat] judicium, si digne meus istc labor in sacer- dotales procedere valeat aures. Ergo veslrae digni- utis dextera dante ad legendura, nemo juste mea dicta spernere poterit, quia probanlis auclorilas plu- ris sestimatur quam scribentis devotio. Multa est omnibus fidelibus in vestra pietate gloriandi facul- las, dura cleroentise veslrae solliciludo sacerdotalem, ui decet, babet in prxdicatione verbi Dei vigorem, et perfcctam in calholica fide scientiam, et sanctissi- niam pro hominum [ Jf Ā«., omnium] salute devotionero. Quapropter universorum precibus fidelium opian- diini est, nt in omnem gloriam vestrum exlendatur imperium; ut scilicet catholica fides, qux huma-

TRIMTATIS UBRI IH. LIB. I. ^

A num genus soia vivificat, sola sanctificat, veraciter in una confessione cunctorum cordibus infigatur: qualenus snmmi Regis donante pietate, eadem san- ctoe pacis et perfectaj charitatis, omncs ubique regat el cusiodii.t unitas. Nec aliud omnipolcnli Deo mu- nus amabilius csse probatur, quam in catholica fide divinx coucordix charitas [Ms.y concordia chariU- lis], ul omoes unum sint in Christo, qui pro omni- bus morluus est : per quem cuncti credenles in eum eflicianlur fiiii aclemaB beatiludinis.

0 Rex auguslo clarissime dignus honore, Et dux, et doclor, et decus impcrii.

Te Pater alque Palris Proles, te Spiritus almus Protegat, exaltet, salvel, honoret, amet. g Quem tua per populos, terras, per regna, per urbeĀ», Mens pia permandel scmper amare Dcum.

705-706 LIBER PRIMUS.

PR/fiFATlO (IN EDIT. CAP. i).

In nomine sanctx Trinitatis. Quamvis enim in hu- jus exsilii aerumnosam cxcitatem pro originalis pec- cati justissima pcena, gaudio [A/., a gaudio] beats felicitatis dejecti simus, non tamen ita inde prxcisi atque abnipti sumus , ut etiam in istis mutabilibus et temporalibusseternitatem, veritatem,beatitudinem quserere vel desiderare igiioremus. Quod ex eo per- spicuom est, qnod nec roori , nec falli , ncc miseri esse volunutem habemus. Unde ex hoc naturali in- stincto beatos esse velle [omnibus] commune est ho- minibus ; licet diverso modo in animis singulorum bcatitudinis appetilus fiat. Quidam vero bcatum xsti- mabant [A/., cestimant] esse regno potiri terreno ; alii divitiis abundare ; aiii honoribus exaltari ; qui- dam vero laudibus celebres esse gaudent ; aiii volu- ptaiibus inhiant camalibus ; scd nequaquam in hu- jus viUB volubilitate vera inveniri poterit beatitudo. Quocirca tota sanctamm series Scnpturamm nos a terrenis ad coelestia erigi adhortatur , ubi vera ei sempitema est beatitudo ; ad quam nisi per fidem catiiolicx pacis, cooperante charitate Dei ctproximi, nemincm pervenire posse certissimum csl.

707 C4PUT PRIMUM (iN EDiT. CAP. ii).

Cnod ad veram beaiitudinem nisi per fidem cathoU' cam pervenire nemo poterit.

Denique ad veram beatitudinem pervenire volen- libus primo omnium fides necessaria est, sicut apo- stolica docet aoctoritas, dicens : sine fide impossibile est Deo placere {Hebr. xi, 6). Gonstat ergo neminem ad ā–¼eram penrcnire posse beatitudinem , nisi Deo placeat; et Deo neminem placere posse, nisi per fi- dem. Fides namque [est] bonorum omnium funda- nienturo. Fides est humanae salutis initiura ; sine hac Demo ad filiorum Dei potest consortium pervenire ;

ā–  A1.,Qk<c sit vera fides? XhyQuodsit verus Deus^ wler u persofue divime eocptema: et coessenliales.

quia sine ipsa nec in hoc sasculo quisquam justifica- tionis conseqoitur gratiam, nec in futuro vitam pos- sidebit asternam. Et si quis hic non ambulaverit per fidem, non perveniet ad spcciem bealae visionis Do- mini nostri Jesu Christi. Proinde omnis anima ratio- nalis atate congrua discat fidem catholicam , ma- ximepopuii praedicatores Christiani, etecclesiamm Dei doctores, ut possint veritali co.itradicentibus re- C sistere, et cathoiicam amantibus pacem prodesse. Quomodo doccbil quis quod non didicit ? Vel quali- ler pastor esse poterit, si pane vitae gregem sihl commissum pascere ignorat? Necerubescatnesciens discere quod ignorat, nec sciens tardus sit docere quod novit. Sciat ulerque se suo Doniino acceptae pecuniai rationem redditurum. Tunc desiderabilem fidelis servus audiet vocem Domini dicentis : Euge serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis , supra multa te constituam, intra in gaudium Domini Deitui (Matth, xxv,21).

CAPUT II (iN EDIT. CAP. 111).

Ā« De unitate Trinitatis et Trinitate unitatis.

Omnis iUque Scriptura Veteris ac Novi Tesla- D menti divmitusinspirata, si catholice intelligitur, hoc insinuat quod Pater et Filius el Spiritus sanctus unus sit Deusejosdem substantiae, uniusque essentiae atque inseparabiiis in divinitate unilatis. Ideoque non sunt tres dii, sed unns Deus Pater et Filius et Spiri- tus sanctus, quamvis Pater Filium genuerit,^ et ideo Filiusnon sitqui Paler est;Filiusquea Patre sit ge- nitus, et ideo Pater non sit qui Filius esl ; Spiritus sanctus nec Patersit, nec Filius, sed tanlum Patris et Filii Spiritus, Palri et Filio etiam ipse coaequalis, et ad Trinitatis pertinens unilatem. Et hxc Trinitas uiius est Deus, ex quo omnia [per quem omnia Ā» in quo omnia] , beato Paulo apostolo attestante , uhi

Patcr ct Filius et Spiritus sanctus^ et tamen distinctst

^^ ^. r. ALBIM SEU ALCUINI OPERUM PAES ID.

ail: Quoniam tx ip$o, tt peripsum, et in ipso sunt \ CAPUT 111 (in edit. cap. it; m mas. t).

IS

ommafipsi gloria in scecula tasculomm {Rom, xi,36). [Iq mss. hic est initium cap. 5.] Teneamus igitur firmissirae Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum esse naturaliter Deum : neque tamen ipsum Patrem esse qui Filius est, nec Filium ipsum esse qui Pater est, nec Spiritum sanctum ipsum esse qui Pater autFilius esl. Una est enim Patris et Filii et Spiritus sancti esscntia. In qua non est aiiud Pater , aliud Filius, aliud Spiritus sanctus ; quamvis perso- naliter sit alius Pater, alius Filius, alius Spiritus san- ctus. Quod nobis maxime in ipso sanctarum Scriptu- rarum demonstratur inilio , ubi Deus dicil : Facia- mus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen, I, 26). Cum enim singulari numero dixit ima-

Quod quaedam de Deo substantialiter , qvasdam reia"

tive dicuntur. ^i,^

Sciendum est quod quaedam de Deo suDstantialiter dicuntur,utest,Deu8 magnus,omnipotens, [et] quid- quid o^ <e dicitur, id est, substantiam divinitatis si- gntflcans. Quaedam itaqoe relative dlcuntur, ut Pa* ter ad Filium, etFilius ad Patrem, et Spiritus san- ctusrelaiiveadPatrem et Filium. Ad se autem siva Pater, sivc Filius, sive Spiritus sanctus Deus [sub- stantialiter] dicitur. llaque Pater eo,quo [A/., quod] Deus est, Iioc ipso substantia esl. Quia ejusdem sub- stantiae Filius |et Spiritus sanctus], procul dubio, et Filius Deus, et Spirilus sanctus Deus. At vero Deus eo quo [A/., quod] Pater est, relative dicitur, quia

ginem, osiendit unam naturam esse, ad cujus imagi- B ā€žoā€ž substantiae nomen est , sed refertur ad Filium.

nem homo fleret; cum vero dicit pluraliter nostram, ostendit Deum, ad cujus imagiuem homo flebat, non unam esse personam. Si enim iila una essentia Pa- tris et Filii et Spiritus sancti una esset persona, non diceretur a(/ imaginem nostromf sedad imaginem meam ; nec dixisset faciamus '; sed, facianu Si vero in illis tribus personis tres essent intelligendae , vel credendae substanliae , non diceretur , ad imaginem nostramt sed, ad imagines nostras. Sed ad unaro ima- ginem unius Dei, homo factus dicitur, ut una sanctae Trinitatis essentialiter divinitas intimetur. Hanc quoque Triuitatem 708 personarum , atque unita- tem naturae,prophetalsaias revelatam sibi non tacuit, cum se dicit Seraphim vidisse clamantia : Sanctus ,

Non sic dicimus Filium Patrem esse, quomodo dici* mus Filium Deum esse; nec ita dicimus Patrem Fi- lium esse, sicut dicimus Deum esse, quia Deus sub- stantialiter dicitur; Pater, et Filius, et Spirilus san- ctus relative dicuntur.

CAPUT rv (i9f EMT. CAP. v; IN MSS. vi).

Quod Spiritus sanctus reiative 4icitur ad Patrem et Filium : ^ [ud non eodem modo. ouo intersePater et Filius].

Prorsus et Spiritus sanctus relative dicitur ad Pa- trem et Filium, sed non eodem modo quo inter se Pater et Filius. Sicut enim relative Pater et Fhius dicuntur, ita et Spiritus sanctus ad Patrem et Filiuni

Sincttts, Sanctus, Dominus Deus Sabaoth (Isai. vi) : ^ quodammodo relative dicitur, quia Patrid et Filii

C . ā€¢Ā» a C^ J * 1 Ā«ā€¢ ^ ā€¢ ā€¢ā€¢ ā€¢ā€¢ ā€¢Ā«

ubi prorsus in eo, quod dicitur tertio, Sanctus, per- sonarum Trinitatem ; in eo vero, qnod seme! dicitur, Dominus Deus Sabaoth^ divinae naturae cognoscimus unitatem Ā«. Plane absque omni dubitatione creden- dum est Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum esse Dominum [A/., Deum] , omnipotentem , .Tiemumfincommutabilem. Etsingulus horum Deus; et simul omnes unus Deus, et singulus quisque ho- rum plena, et perfecta, et aetema substantia [et si- *mul omnes una substantia]. Quia quidquid est Pater quo [A/., quod, et ita porro] Deus est, quo substan- tia est, quo aeteraitas est, hoc Filius , boc Spiritus sanctus est. Ita etiam et Filius, eo quod Deus est ,

Spiritus est. Sed ipsa relatio Spiritus sancti non it:) reciproca ratione converti poteril, sicutPater et Fi- lius. Nam Pater Filii pater dicitur, et Filius Patris filius dicitur. Spiritus vero sanctus uniformiter dici- tur ad Patrem et Fiiium, quia Patris et FUii Spirilus est. Dicimus enim Spiritum sanctum, Spiritum Pa- tris : scd non vicissim dicimus , Patrem Spiritus sancti, ne fllius ejus inteliigatur Spiritus sanctus. Item dicimus Spiritum sanctum, Spirilum Filii : sed non dicimus, Filium Spiritus sancti, ne Pater ejus intelligatur Spiritus sauclus. Dicitur et idem Spiritus [sanctusl donum Dei , quia Deus donator doni sui est. 1n quibus nominibus circumferri potest vicissim

qno substantia est, quo a^temitas est, [hoc Pater ā€ž Ā«^^^^^"^* "^)^' ul si dicamus : donator doui et

est], hoc Spiritus sanctus est. Et quidquid Spi- ritus sanctus est , eo quo Deus est, quo siibstantia est, quo aeteraitas est, hoc Paterest et Filius, una in tribus divinitas, uiiaessentia, una omnipotentia, ct quidquid substantialiter de Deo dici potest. Si f-jrte de solo Patreinierrogatus fueris, quid sitPater? r^sponde, Deus. Interrogatus de Filio, responde, Deus. Interrogatus de Spiritu sancto, responde, Deus. Si interrogatus fueris simul de Patre, et Filio, et Spiritu sancto, non deos , sed Deum respondc, unum, omnipotentem, incommutabilem.

ā€¢ In mss. hic incipit cap. i : Quod sit nnus Dens Pater H Filius et Sptritus sanctus. ^ fJncis inclusa omittuntur in mss.

donum donatoris. Quia in his vocabulis potuit invo- niri usitata huic categoriae, quae dicitur, ad aliquid , circumiatio.

709 ā€¢ CAPUT V (edit. cap. vi ; in mss. vii).

Quod Spiritus sanctus communis est Patris et FiHi

Spiritus.

Ergo hoc donum Dei, id est, Spiritus sanctus, qui de Patre et Filio acqualiter procedit, ineflabilis quae- dam Patris Filiiqiie communio est. Et ideo fortasM sic appelbitur, quia Patri et Filio potest eadem ap- pellatio coiivenire; nam boc ipse proprie diciiur,

Ā« Hoc capitulum citat .Cncas Paris., I. adversiis Gnrros, rap. 79.

17

DOGIIATiGA. ā€” DE FIDE S. TRIMTATIS LIBRI III. LIB. I.

fS

quod iin MDmuDiter dicuntur, quia et Pater Spiri- A est, quod Filius eflulgenlia xterna luiniuis est xtcrni,

ius, etFilius Spiritus; et Pater sanctus , et Filius sancius, recte dicitur. Ergo ut noroinibus junctis, quae separatim utrique personae conveniunt , utrius- que conimunio proprie signiQcetur, vocaiur Spiritus sanctus, qui est tertia in sancta Trinilate persona, Pati i et Filio per onuiia asqualis, coxtemus et con- sabstantialis. Et haec Trinitas unus est Deus, solus, bonus, magnus, aetemus, omnipotens. Ipse sibi uni- tas, deitas, magniludo, bonitas , omnipotentia , et quidquid ad se subsiantialiter dicitur. Non ila in relatiTis Tocabulis intelligendum est vel dicendum ; qnia dici non potest, Pater sibi Pater, vel Filius sibi Filius, vel Spiritus sanctus sibi Spiritus sanctus ; sed baec relativa vocabula ad aliam procul dubio perso- nam referri debent.

CAPUT VI (edit. CAP. VII ; in hs. viii).

* Quid de Patre et Fiiio secundum substantiam , vel iecundum relalionem dici debeat ?

Qnidquid ergo ad se dicuntur Pater et Filius, non diciinr alter sine altero, id cst , quidquid dicuntur quod sobstantiam eorum oslendat , amlio simul di- cuntur. Si bsc ita sunt, jam ergo nec Pater est Deus sine Filio, nec Filius Dens sine Patre, id est , non ita didtur Pater Deus , quasi Filius noii sit Deus ; nec Filius iia dicitur Deus, quasi Paler non sit Deus ; sed ambo simul Dens, etiam et unus Deus. Quocirca quidquid secundum substantiam , vel aeieruiiatem de

sicut imago sempitcrnae subslantix sempitema est imago.

CAPUT VII (edit. cap. viii ; in ms. ix).

Quod necessano discernendum sit^ quid de Deo tub- stantialiter vel quid relative dicatur.

Exempli gratia , si quaeris quid sit Abraham juxta substantiam, respondetur, homo. Si quaeris de Abra- ham, cur pater sit, relative respondetur, quia lilium habet Isaac. Si quaeris de Isaac, cur sit fllius, rela- ttve 710 rcspondetur, quia patrem habet [Abraham]. Omnis vero relatio ad aliud aliquid refertur. Et haec regula relationis in personis sanctae Trinitatis ihtel- ligenda est. Si ergo inlerrogatus fueris de Deo, cur 2 dicatur Patcr, relative responde, quia Filium habet. Ita etiam et de Filio relative responde, ideo essc Filium quia habeat Patrem. Si ergo diclum de Deo tibi fuerit , quomodo Pater hoc est quod Filius, aut Filius hoc est quod Pater : responde, secundum siib- stanliam hoc est Filius quod Pater ; et Pater quod Filius, quia unus est Deus, et una substanlia Pater et Filius. Ad se eniin Deus substantialiter dicitur : Pater ad Filium, vel Filius ad Palrein relative dici- tur. Juxta personae proprietatem non est Pater, qui Filius ; nec Filius, qui Pater. Juxta substautiae uni> tatem, hoc est Pater quod Filius, id est, unus Deus omnipotens. Quidquid ergo ad seipsum dicitur Deus, ei de singulis personis dicitur, Patre et Filio et Spi-

eis did potest, ambo simul sunt; quamvis de Filio ^ "'" *""^^' ^!:'''"'^ ."*" '^'^ '^""''''''' "''" ^*'"'"'^" dicatur Deus de Deo, lumen de lumine. ambo simul ^ ^^ ^^ singuhnter dicendum est. Quoniam quippe

non aliud est Deo esse, et aliud magnum esse ; vel

Dens, ambo simul lumen : sed non Pater Deus de Deo, nec Inmen de lumine, sed Filius Deus de Deo, ei lumen de lumine. Ambo tamen ^imul , et semper stmul [A/., sunt] unus Deus et unum IumenĀ« Sic etiam et de aliis appellaiionibus quae secundum sub- stantiam dicuniur, id est , quod simul ambo sunt , did debet, ut omnipotens, magnus, bonus, aetemus et cctera quae ad se dicuntur. Quod si ita est , hoc solum de eis dici non potest : illud de illo^ quod simul ambo sunt; sicut Verbum de Verbo dici non potest , quia non simul ambo Verbum , sed solus Filius ; nec imago